W Narodowym Dniu Pamięci Polaków ratujących Żydów, obchody m.in w Markowej

Dziś, 24 marca, obchodzony jest Narodowy Dzień Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką. Tego dnia w 1944 roku, w wyniku donosu niemieccy żandarmi rozstrzelali w Markowej rodzinę Ulmów. Dziś w całym kraju odbędą się spotkania edukacyjne, prelekcje i seanse filmów przypominających heroiczne postawy z czasów II wojny światowej.

W Markowej obchody Narodowego Dnia Pamięci Polaków Ratujących Żydów odbyły się pod patronatem honorowym prezydenta Andrzeja Dudy. W ramach ceremonii pamięci „Gorejąc wolni” odsłonięte zostały tabliczki upamiętniające bohaterskich mieszkańców Podkarpacia, którzy z narażeniem życia nieśli pomoc żydowskim sąsiadom podczas II wojny światowej. Ich odwaga i poświęcenie zostaną na zawsze uwiecznione na Ścianie Pamięci.

Wśród uhonorowanych znajdą się: Magdalena Bednarczyk, Antoni Bytnar, Franciszka, Piotr i Kazimierz Kapłon, Zofia Koniosna, Katarzyna, Magdalena i Aleksander Łańczak, Józef, Władysław i Zofia Łańczak, Zofia i Wojciech Serwaczak.

“Muzeum Ulmów, poprzez ideę „Polaków Ratujących Żydów”, pragnie oddać cześć wszystkim tym, którzy w obliczu okrucieństwa Holokaustu, wbrew śmiertelnemu zagrożeniu, wyciągnęli pomocną dłoń do swoich żydowskich współobywateli” - czytamy na stronie placówki.

Motto ceremonii, „Gorejąc wolni”, inspirowane poezją Cypriana Norwida, odpowiada twierdząco na pytanie poety o najwyższą wolność, która wypełnia człowiecze serce, gdy goreje miłością bliźniego.

Także dziś, o godzinie 16.00 w Ciepielowie na Mazowszu rozpoczęła się, z udziałem prezydenta, uroczystość odsłonięcia pomnika poświęconego Polakom ratującym Żydów w czasie II wojny światowej. 

Kilka godzin wcześniej w Kaplicy Pamięci Męczenników Polskich w sanktuarium NMP Gwiazdy Nowej Ewangelizacji i św. Jana Pawła II w Toruniu odbędzie się modlitwa za pomordowanych Polaków i Żydów w czasie Holokaustu. 

Szereg wydarzeń w stolicy- m.in warsztaty edukacyjne stacjonarne dla uczniów szkół podstawowych i ponadpodstawowych „Holokaust i Polacy ratujący Żydów” w Centralnym Przystanku Historia im. Prezydenta Lecha Kaczyńskiego, przy ul. Marszałkowska 107. Ta sama instytucja organizuje zajęcia edukacyjne online dla uczniów szkół podstawowych i ponadpodstawowych.

W Zespole Szkół nr 5 w Korbielowie odsłonięto tablicę upamiętniającą Rudolfa i Wojciecha Basików. Podczas okupacji w domu rodziny schronienie znalazł Robert Wolf (Dub), więzień zbiegły z KL Auschwitz III – Monowitz. Dzięki pomocy m.in. Rudolfa Basika dotarł pociągiem do Jeleśni. Trafił wtedy pod opiekę Wojciecha Basika, który przewiózł go furmanką do Korbielowa i udzielił mu schronienia. Robert Wolf ukrywał się do końca działań wojennych u Wojciecha Basika, potem zatrzymał się u rodziny Cudzichów. Jeszcze w 1945 r. wyjechał do Czechosłowacji. W 1993 r. Wojciech Basik został odznaczony Medalem Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata.

Uroczystości poświęcone Katarzynie Filipek – Sprawiedliwej wśród Narodów Świata, zamordowanej przez Niemców za ukrywanie Żydów odbyły się w Tokarni. Latem 1943 r. owdowiała matka siedmiorga dzieci zdecydowała się udzielić w swoim gospodarstwie schronienia sześciu członkom żydowskiej rodziny Szternlichtów. Byli mieszkańcami sąsiedniej wsi Krzczonów, którym w sierpniu 1942 r. udało się uniknąć wywiezienia przez Niemców. Początkowo Katarzyna Filipek umieściła ich w stodole, potem przygotowała kryjówkę na strychu. W styczniu 1944 r. niemiecka żandarmeria aresztowała Żydów i wywiozła ich do Jordanowa. Prawdopodobnie tam wszyscy zostali rozstrzelani. 

Dwa tygodnie później Niemcy aresztowali w Tokarni Katarzynę Filipek. Ją również wywieźli do Jordanowa, a stamtąd do więzienia w Nowym Targu. Po przejściu brutalnych przesłuchań, 21 lutego 1944 r. została skazana na karę śmierci i rozstrzelana 6 marca 1944 r. koło Nowego Targu (obecnie osiedle Bór).

Ustawa ustanawiająca Dzień Pamięci Polaków ratującym Żydów została uchwalona przez parlament zdecydowaną większością głosów, a następnie 20 marca 2018 r. podpisana przez prezydenta Andrzeja Dudę. Główną ideą jest symboliczne uhonorowanie heroicznych czynów rodaków, którzy aktywnie przeciwstawili się zbrodniczym planom III Rzeszy Niemieckiej, spiesząc na ratunek ofiarom Zagłady.

Wybór obchodów, 24 marca, nie jest przypadkowy. Tego dnia w 1944 roku, w wyniku donosu niemieccy żandarmi rozstrzelali w Markowej rodzinę Ulmów: ciężarną Wiktorię i jej męża Józefa oraz ich 6 dzieci: Stanisławę, Barbarę, Władysława, Franciszka, Antoniego i Marię. Wraz z nimi zginęło 8 ukrywanych przez nich Żydów z rodzin Goldmanów, Grünfeldów i Didnerów.

W 1995 r. Józefowi i Wiktorii nadano pośmiertnie tytuł Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata. W 2010 r. prezydent Lech Kaczyński odznaczył ich Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. 17 marca 2016 r. otwarte zostało w Markowej (woj. podkarpackie) pierwsze w Polsce Muzeum Polaków Ratujących Żydów, które przyjęło imię rodziny Ulmów.

10 września 2023 roku cała rodzina została beatyfikowana podczas uroczystości w ich rodzinnej Markowej.

Źródło: ekai