4 nowe wpisy na Krajowej liście niematerialnego dziedzictwa kulturowego

Kultura toruńskiego piernika, wiślańskie kolędowanie pod oknami, hafciarstwo pałuckie oraz hafciarstwo i haft sieradzki to nowe wpisy na Krajowej liście niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Tworzona od 2013 roku lista liczy już 112 pozycji, dokumentujących żywe tradycje, zwyczaje i umiejętności przekazywane z pokolenia na pokolenie.

O kolejny wpis wzbogacił się także Krajowy rejestr dobrych praktyk w ochronie niematerialnego dziedzictwa kulturowego, do którego wpisano Amatorski Zespół Teatralny „Tradycja” z Rozmierzy.

Nowe wpisy na Krajowej liście niematerialnego dziedzictwa kulturowego

Kultura toruńskiego piernika

Historia toruńskiego piernika sięga średniowiecza. Jego nazwa wywodzi się od staropolskiego słowa „pierny”, które oznaczało pieprzny.

Początkowo jako luksusowy towar wręczany był na dworach królewskich. Z biegiem czasu tradycja stała się popularna w Toruniu, a same pierniki zaczęły pełnić rolę prezentów wręczanych podczas ważnych wydarzeń. Toruń kontynuuje swoją piernikarską historię, organizując wydarzenia takie jak Święto Piernika czy Świąteczny Festiwal Toruńskiej Katarzynki. Muzeum Toruńskiego Piernika oraz prywatne piernikarnie oferują interaktywne warsztaty łącząc edukację z zabawą.

Pierniki, robione z prostych składników, takich jak: mąka, miód i przyprawy korzenne, stały się jednym z symboli Torunia. Charakteryzują się także unikalnym wyglądem. Formowane w przeróżne kształty, często ozdobione misternymi wzorami, stały się swoistą formą sztuki. Stare drewniane formy, które przetrwały do dziś, ukazują jak pierniki były wypiekane w przeszłości. Popularnymi motywami były wizerunki postaci, karety, serca czy symbole Torunia.

Wiślańskie kolędowanie pod oknami

To jeden z najstarszych i najpiękniejszych zwyczajów świątecznych w Wiśle. Kolędnicy, ubrani w tradycyjne stroje góralskie, odwiedzają domy w drugi dzień Świąt Bożego Narodzenia. Śpiewając kolędy pod oknami, składają gospodarzom życzenia.

Kolędnicy ubrani są w charakterystyczne stroje, na które składają się wełniane spodnie, białe koszule, czarne kamizelki i ciepłe płaszcze. Wizyta kolędników jest wielkim zaszczytem dla gospodarzy. Tradycyjne kolędy mają charakter osobisty, skierowany do poszczególnych członków rodziny, a ich słowa pełne są melodyjnych powtórzeń i zdrobnień. W repertuarze dorosłych kolędników dominują pieśni życzące szczęścia w miłości, a także te z motywami pierścienia, jabłka czy zielonego orzecha. Kolędowanie ma znaczenie symboliczne – ma przynieść gospodarzom szczęście i dobrobyt na nadchodzący rok.

Hafciarstwo pałuckie

Występuje w regionie etnograficznym Pałuki, położonym w woj. kujawsko-pomorskim (Kcynia, Szubin i Żnin) i wielkopolskim (Wągrowiec i jego okolice). Rozwój stroju pałuckiego na przełomie XIX i XX wieku był odpowiedzią na próbę germanizacji ludności podczas zaborów. Stał się wówczas symbolem polskości i patriotyzmu.

Do popularyzacji hafciarstwa pałuckiego przyczyniły się kursy organizowane od lat 50. XX wieku w Kcyni, Żninie i Szubinie. Swój wkład miał także, odbywający się od 1963 roku, coroczny Konkurs Sztuka Ludowa Pałuk im. Wandy Szkulmowskiej oraz cykliczny kiermasz sztuki ludowej „Jesień na Pałukach”. Fenomenem jest działające od ponad 10 lat Koło hafciarskie przy Muzeum Regionalnym w Wągrowcu, jedno z największych w Polsce kół rękodzielniczych.

Na tle innych tradycyjnych haftów rękodzielniczych hafciarstwo pałuckie charakteryzuje się powszechnym użyciem białych nici na płótnie lnianym lub bawełnianym i tiulu oraz nici czarnych zastrzeżonych dla flanelowego (dawniej lnianego) płótna czerwonego, służącego wyrobowi halek, nazywanych piekielnicami. Haft pierwotnie zdobił elementy stroju, m.in. koszule, kryzy, halki, fartuchy oraz czepce z długimi wiązaniami, czyli bandami. Obecnie przenoszony jest na serwetki, bieżniki, obrusy, bieliznę pościelową i wiele innych przedmiotów użytkowych. Za typowe dla haftu pałuckiego uznawane są motywy roślinne, m.in. kwiaty, gałązki i liście, owoce.

Hafciarstwo i haft sieradzki 

Charakterystyczny element kultury ludowej regionu sieradzkiego. W początkowej fazie, do 1914 roku, haft był prosty i ograniczony do kilku podstawowych ściegów oraz kolorów, takich jak: czerwony, niebieski, biały i żółty. W okresie międzywojennym i po II wojnie światowej haft sieradzki zyskał na złożoności. Objął większą liczbę kolorów i bardziej skomplikowane wzory.

Bogato haftowane były tradycyjne kobiece koszule świąteczne, szczególnie przy ramionach i mankietach, jak również męskie koszule, zdobione haftem na kołnierzykach i mankietach. Haft biały i kolorowy ozdabiał także fartuchy w pasy.

Do wykonania zdobień stosuje się kilka technik, w tym haft płaski, cieniowany, na tiulu oraz charakterystyczny haft marszczony, zwany „wodą”. Motywy haftu sieradzkiego są inspirowane naturą i obejmują różne kwiaty. Najsłynniejszym z nich jest róża sieradzka. Wzory są wyraziste i szczegółowe, a sam haft wciąż używany jest do ozdabiania tradycyjnych strojów i przedmiotów użytkowych. Wzory haftu sieradzkiego mają zastosowanie także w innych formach twórczości, takich jak malowanie na tkaninie czy filcowanie.

Wpis do Krajowego rejestru dobrych praktyk w ochronie niematerialnego dziedzictwa kulturowego

Do Krajowego rejestru dobrych praktyk w ochronie niematerialnego dziedzictwa kulturowego został wpisany Amatorski Zespół Teatralny „Tradycja” z Rozmierzy – jeden z najstarszych i najbardziej aktywnych teatrów amatorskich w regionie. Działalność teatru rozpoczęła się w 1949 roku z inicjatywy Franciszka Klyszcza, ślusarza w Fabryce Maszyn Rolniczych. W repertuarze zespołu znajdują się zarówno sztuki klasyczne, jak i współczesne, a przedstawienia często grane są w gwarze śląskiej, co podkreśla lokalny charakter. Teatr „Tradycja” to także miejsce integracji społecznej, w którym angażują się nie tylko aktorzy, ale również osoby odpowiedzialne za scenografię i technikę. Teatr regularnie bierze udział w przeglądach teatralnych, zdobywając liczne wyróżnienia. W 2009 roku w ramach teatru powstał także zespół dla dzieci.

Źródło: gov.pl